Omgevingsvisie - thema cultuur

Ondanks enkele veranderingen heeft Hasselt zijn historische karakter voor een groot deel weten te behouden. De historische binnenstad van Hasselt en zijn verdedigingsgordel zijn in 1982 aangewezen als beschermd stadsgezicht. In de binnenstad bevindt zich een stadsdeel met grote historische waarde: de grachtengordel met de Brouwersgracht, Prinsengracht, Baangracht en Heerengracht. Dit deel van de stad ontleent zijn ‘belevingswaarde’ vooral aan de grachten, kades en monumentale panden.

Hasselt rijk aan monumenten, religieus en industrieel erfgoed

In totaal kent de binnenstad ruim 70 rijksmonumenten. Ook wat betreft het religieus erfgoed heeft Hasselt een aantal bijzondere monumenten zoals de Grote of Stephanuskerk uit de 14de eeuw, het Heilige Geestgasthuis en de overblijfselen van het Mariaklooster aan de Baangracht. De RK-kerk aan het Eiland werd gebouwd in 1933 tijdens het katholiek reveille. De jaarlijkse bedevaart naar deze ‘Heilige Stede’ verwijst naar de van oorsprong middeleeuwse bedevaarttraditie.

Het laatgotische raadhuis in het centrum van de stad dateert grotendeels uit 1550 en werd in 1907/08 door Joseph Cuypers ingrijpend gerestaureerd. Het gebouw symboliseert de macht van het stadsbestuur door voorspoed en welvaart in de handel van de Hanzestad. Tot het industrieel erfgoed behoren het gerestaureerde kalkovencomplex en korenmolen ‘De Zwaluw’ uit 1867. De molen staat aan de Stenendijk, de laatste stenen (Zuider)zeewering die in Nederland bewaard is gebleven. Vanuit het project ‘Hanze & Bedevaart’ wordt in de historische binnenstad van Hasselt het religieus erfgoed beter zichtbaar en beleefbaar gemaakt.

De ligging van Zwartsluis aan de monding van het Meppelerdiep en het Zwarte Water had grote betekenis voor de economische ontwikkeling. Door de groeiende scheepvaart ontstonden er scheepswerven, zeilmakerijen en touwslagerijen. Vooral de handel en doorvoer van turf uit de Noordelijke provincies maakten van Zwartsluis een welvarend dorp. Pas in de periode van de industrialisatie ontwikkelde Zwartsluis zich sterk. Doordat er weinig grond beschikbaar was, gingen wonen en werken in Zwartsluis lange tijd samen. Het industriële erfgoed is daarom nog steeds duidelijk te zien in Zwartsluis.

Zwartsluis had in militair opzicht strategische waarde. Dit kwam door de goede ligging aan water- en landwegen. Daarom werd er in de 16e eeuw een schans aangelegd. Die was bedoeld als militaire versterking om de toegangswegen tot het Noorden te beschermen. Van deze verdedigingswerken is helaas niets meer terug te vinden. In De Sluuspoort zijn de Bibliotheek, Museum Schoonewelle en het toeristisch informatiepunt te vinden. Sluuspoort heeft daarmee een belangrijke functie als advies-, informatie- en ontvangstlocatie. 

De polder Mastenbroek is in de late middeleeuwen geschikt gemaakt voor bebouwing. Kenmerkend zijn de grote open ruimten, het regelmatige patroon van wegen en weteringen en boerderijen op huisterpen. De polder heeft een belangrijke cultuur-historische waarde als een zeldzaam en vroeg voorbeeld van veenontginning in de Middeleeuwen.

De bijzondere waarden van de polder staan beschreven in de nota ‘Polder Mastenbroek, beschrijving van de ruimtelijke kwaliteit’. Deze nota is in 1997 door Het Oversticht opgesteld. In deze nota is de polder Mastenbroek samen met polder de Pieper, de Zuiderzeepolder opgenomen op de Cultuurhistorische Waardenkaart van Nederland. Inmiddels is de polder Mastenbroek aangewezen als Nationaal Landschap IJsseldelta. Mastenbroek is de enige polder in Nederland met een eigen parfum: L’essence de Mastenbroek. Het Stoomgemaal aan de Kamperzeedijk heeft het plan om de komende jaren een grotere rol te spelen als ontvangst- en informatiecentrum.